Słowiańskie szepty 

Wedle słowiańskich wyobrażeń chram (pogańska budowla sakralna) jawił się jako przestrzeń wróżebna. Tutaj zatem ludzie mogli obcować ze sferą numinotyczną. A miejsce epifaniczne dawało nadzieję na zdobycie ważnych wiadomości na temat przyszłych losów. Warto w tym miejscu odwołać się do powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego Stara baśń, w której do chramu zlokalizowanego na Ostrowiu Lednickim przybywa po wróżbę Chwost. Można podkreślić, iż według średniowiecznych kronikarzy wróżby miały dla ludów słowiańskich szczególne znaczenie. Chwostowi wróży Dziwa, albowiem jest obdarzona darem jasnowidzenia. Jej zaś główną domeną działalności staje się jasnowidzenie w czasie, a więc zdolność widzenia obiektów lub wydarzeń oddalonych od jasnowidza. Innymi słowy jest to moc patrzenia w przyszłość. W chramie mają miejsce praktyki wróżbiarskie, na które składa się kapnomancja (wróżenie z dymu  i hydromancja (wróżenie z wody). Autor Starej baśni umieszcza też w planie utworu zioła realizujące funkcję profetyczną. Otóż w miejscach kultu okazy herbalne stosowano przy kapnomancji. Palono wtedy święte rośliny, a następnie wysnuwano przepowiednie obserwując kształty, jakie przybierał unoszący się dym.

W powieści Kraszewskiego to córka Wisza odurzona ziołami wieszczy kneziowi klęskę. Nie przypadkiem przeto w wizjach stróżki pojawią się motywy ewokujące skojarzenia ze śmiercią, zniszczeniem: krew, trupy, popioły, kruki. Niestety pisarz nie identyfikuje obiektów botanicznych zastosowanych podczas przedstawionej praktyki wróżebnej. Najczęściej jednak podczas wróżenia rzucano na rozżarzone węgle ziarna maku lub jaśminu. Również aromat anyżu pomocny był w osiąganiu wyższych stanów świadomości. Niekiedy zaś szałwia miała ułatwiać osiągnięcie stanów transowych. Także nad wodą, która wyznacza granice między światami można było podejmować próby poznania przyszłego losu. A skuteczność procedur wróżebnych opierała się przede wszystkim na mediacyjności wody i wierze, że po drugiej stronie lustra wody znajduje się królestwo przodków. Do enklawy wyróżnionej, promieniującej świętością w powieści Kraszewskiego przypisany jest kapłan Wizun. Do głównych zadań pogańskiego kapłana należało pełnienie obrzędów kultowych, zanoszenie modłów do bogów, spełnianie praktyk wróżebnych, przepowiadanie woli bogów, strzeżenie i zarządzanie chramem. Kapłan odgrywał rolę pośrednika między bóstwem, zaświatami a ludźmi. Do niego należała troska o magiczną ochronę przed demonami i złymi mocami. Zajmował się także leczeniem ludzi. Wizun cechował się życiową mądrością. Przybywali do niego ludzi proszący o wskazówki, lekarstwa, wróżby. Uchodził bowiem za znawcę praktyk wróżbiarskich: ornitomancji (wróżenie z lotu, krzyku, śpiewu ptaków), ceromancji (wróżenie z wosku), kozinomancji (wróżenie z ognia).

Z przestrzenią sakralną związane są też stróżki świętego ognia. Pamiętać należy, że jedynie dziewicom pozwalano na pełnienie obrzędów przy ogniu, jako istotom niepokalanym, a zatem godnym do obchodzenia się z ogniem, co wskazuje na świętość tego żywiołu oczyszczającego. Stróżki wdziewały długą białą szatę, przepasywały ją bylicą, na rozpuszczone włosy wkładały wianek ruciany. Ten strój  (bylica, ruta) - utrzymywał kapłanki w stanie łaski. Również stróżki miały do spełnienia określone obowiązki: podsycały ogień, sprzątały przybytek kultowy, przynosiły drzewo do chramu, nosiły wodę, opiekowały się chorymi.
                                                 

                                                                          
                                                                                       Opracowane na podstawie książki:

                                                   Świat słowiański Starej baśni Józefa Ignacego Kraszewskiego