Witold Klinger nie by³ pewien, czy lud polski zna³
jakiekolwiek podania o rusa³kach. Wed³ug niego wiara w te demony
¿eñskie
rozpowszechniona by³a na terenach Bia³orusi, Rosji, Ukrainy. Stamt±d
tedy
twórcy romantyczni czerpali informacje na ich temat. W
mitologii
wschodnios³owiañskiej rusa³ki to demoniczne istoty le¶ne, polne albo
wodne,
jawi±ce siê zazwyczaj w postaci piêknych, nagich lub ubranych w bia³e
szaty
dziewcz±t z rozpuszczonymi w³osami, które doprowadza³y do
zguby m.in. m³odych
parobków, kusz±c ich swoimi wdziêkami. Wedle
niektórych wierzeñ ludowych
rusa³ki spêdza³y zimê w wodzie, a na wiosnê mo¿na je by³o zobaczyæ w
lasach i
gajach. Jak pisa³ Kazimierz W³adys³aw Wójcicki:
„pojawiaj± siê, gdy ziemia
zaczyna siê maiæ zielonym li¶ciem i trawami, gdy pierwsze sasanki
barwiste,
wychyl± siê spod ¶nie¿nego okrycia”. Rzecz znamienna, i¿ w
czasach
przedchrze¶cijañskich rusa³ki uchodzi³y za powabne boginie,
którym u ¼róde³,
pod drzewami i na g³azach sk³adano ofiary z jad³a. Literacki
portret rusa³ki uwodzicielki odnajdziemy w
balladzie Rybak Jana
Barszczewskiego.
W przestrzeni utworu ,,cud-dziewica” przemienia siê m.in. w
ptaka, aby ponownie
staæ siê piêkn± dziewczyn±. Zdumiewa transformacja
rusa³ki, albowiem zdejmuj±c
sukienkê z piór, jawi siê jako bóstwo,
roztaczaj±ce ,,cudne wdziêki”. Taki jej
artystyczny konterfekt wzbudza asocjacjê z Freyj±, germañsk± bogini±
p³odno¶ci,
mi³o¶ci i piêkna, w której posiadaniu znajdowa³a siê
magiczna szata z sokolich
piór umo¿liwiaj±ca latanie. ,,Cud-dziewica”
zmienia siê równie¿ w z³ot± rybkê,
¿eby po chwili jako nimfa kusiæ z wodnych g³êbin. Tym razem zostaje
wystylizowana na nag± dziewczynê, a jej ,,¶nie¿ne piersi”
zakrywaj± czarne
w³osy, charakterystyczne dla tych demonów ¿eñskich. Oto
kolor czarny implikuje konotacje
z si³ami demonicznymi, z³em, niebezpieczeñstwem, ¶mierci±. Co tak¿e
wa¿ne,
wedle niektórych bia³oruskich wierzeñ rusa³ki widywano
nagie. Nago¶æ wyró¿nia
istoty reprezentuj±ce obcy porz±dek za¶wiatów, poniewa¿
odpowiada odmiennemu
³adowi ,,tamtego ¶wiata”. W balladzie wêdrownego barda nago¶æ
zatem wzbudza
skojarzenia z chêci± uwiedzenia, piêknem, zmys³owo¶ci±. Rusa³ka kusi
te¿
mê¿czyznê s³odkimi s³owami, aby razem z ni± zamieszka³ na jej wysepce,
gdzie
,,z³ote piaski” i ,,jasna woda”. Zgodnie z
przekonaniami ludowymi rusa³ki
nêci³y m³odzieñców ró¿nymi sposobami. Uwodzi³y
mê¿czyzn swoim czarownym
¶piewem, mog³y hipnotyzowaæ spojrzeniem. Ta za¶ z utworu
Barszczewskiego wabi
go nie tylko sw± urod±, ale tak¿e stosuje perswazjê. Wodna nimfa osi±ga
zamierzony cel, bowiem doprowadza do utoniêcia rybaka, przybieraj±c tym
samym
kostium femme fatale.
Opracowane
na podstawie artyku³u:
Bia³oruskie fascynacje Jana Barszczewskiego